But, I am a robot and I like it

Της Βανέσσας & του Χρήστου Φερλέ



Τι είναι ρομπότ? Μία μηχανή που μπορεί να εκτελέσει αυτόματα κάποιες λειτουργίες.

Δουλεύοντας πολλά χρόνια με υπολογιστές, πολλές φορές μπορεί να νιώσεις μηχανή, καθώς εκτελείς πλέον σχεδόν αυτόματα διάφορες λειτουργίες στον υπολογιστή σου. Επιπλέον χωρίς τον υπολογιστή δεν μπορείς να δημιουργήσεις ψηφιακά έργα τέχνης, οπότε κάποιοι από εμάς νιώθουμε cyborg. Ευτυχισμένα cyborg που βρέθηκαν στον δρόμο τους οι υπολογιστές και ακόμη πιο ευτυχισμένα που δημιουργήθηκαν οι εικονοπλαστικές μηχανές Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και προσφέρουν εξοικονόμηση χρόνου και ανοίγουν νέους ορίζοντες αλληλεπίδρασης και καλλιτεχνικής συν-δημιουργίας με τις μηχανές.

Μία γκάμα ορισμών της ΤΝ και της συγγενούς με αυτή μηχανικής μάθησης ίσως βοηθάει να επιλυθεί εξαρχής το δίλημμα περί αξιοποίησης ή εξοστρακισμού της από την τέχνη. Η κοινή ιδέα πίσω από αυτούς τους ορισμούς μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

«Η ΤΝ καθώς και οι σχετικές με αυτή τεχνολογίες έχουν την ικανότητα να κατασκευάζουν δημιουργίες, να εκτελούν πράξεις, να λαμβάνουν αποφάσεις, οι οποίες απαιτούν νοημοσύνη για να υλοποιηθούν από τον άνθρωπο, ενώ από την πλευρά της μηχανής απαιτούν αλγορίθμους, υπολογιστική ισχύ και όγκο δεδομένων».

Συνεπώς ο κυριολεκτικός όρος νοημοσύνη αφορά αποκλειστικά τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Εμείς, τα ανθρώπινα όντα, χρειάζεται να ενεργοποιήσουμε τη νοημοσύνη μας για να πετύχουμε ένα ορισμένο αποτέλεσμα, ενώ αντίθετα οι μηχανές (και η ΤΝ δηλαδή) επιτυγχάνουν το ίδιο αποτέλεσμα απουσία της οποιασδήποτε νοημοσύνης.

Οπότε η ΤΝ στην τέχνη, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία εκλεπτυσμένη μηχανή που αποτελείται από αλγορίθμους που δίνουν ένα εικαστικό αποτέλεσμα (output), που είναι υπό τον πλήρη έλεγχο των χειριστών τους (users) και των διαχειριστών των αλγοριθμικών συστημάτων (administrators-moderators).

Η «μεσολάβηση» μηχανών στην τέχνη δεν είναι καν κάτι καινούριο. Υπάρχουν παραδοσιακές τέχνες όπως η τυπογραφία, η φωτογραφία, ο κινηματογράφος, οι σύγχρονες εικαστικές τέχνες στων οποίων την παραγωγή διαμεσολαβεί κάποια μηχανή.

Έτσι και οι εικονοπλαστικοί αλγόριθμοι ΤΝ, διαμεσολαβούν ως καταγραφείς της φαντασίας των χρηστών τους μέσω της τροφοδοσίας δεδομένων με την μορφή κειμενικών εντολών (text prompts). H φαντασία, η εσωτερική αναπαράσταση και η αισθητική πρόθεση του καλλιτέχνη παραμένουν προαπαιτούμενο όπως και σε έναν παραδοσιακό ζωγράφο, με τη διαφορά ότι το πινέλο είναι το πληκτρολόγιο και το ποντίκι, τα χρώματα οι λέξεις και το photοshop, και ο πίνακας είναι ένα σύνολο από pixel που συνιστούν μία ψηφιακή εικόνα. Απουσία του καλλιτέχνη δεν θα παραχθεί κανένα απολύτως έργο ή σε περίπτωση αστοχίας του καλλιτέχνη θα παραχθεί κακό έργο.

Εδώ υπάρχει βέβαια και η ένσταση της ιδιοκτησίας. Σε ποιόν ανήκει το έργο τέχνης που έχει χρησιμοποιήσει εργαλεία ΤΝ? Στο σχεδιαστή του αλγορίθμου? Στα προϋπάρχοντα δεδομένα πάνω στα οποία έχει εκπαιδευθεί ο αλγόριθμός? Προφανώς όχι. Όπως μια ταινία που μοντάρεται στο Adobe Premiere δεν ανήκει στην Adobe, ή στις αναφορές του καλλιτέχνη σε άλλους σκηνοθέτες, έτσι και στην περίπτωση των καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν εργαλεία ΤΝ τα πνευματικά δικαιώματα οφείλουν να ανήκουν σε αυτούς. Όπως και ανήκουν, με την υφιστάμενη νομοθεσία. Άλλωστε ο ίδιος ο εγκέφαλος είναι μία σύνθετη μηχανή με νοημοσύνη που εκπαιδεύεται και αυτή μέσω των εμπειριών. Δεν υπάρχει παρθενογένεση και δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία χωρίς ερεθίσματα.

Η φοβική φαντασίωση ότι η ΤΝ, ο αυτοματισμός δηλαδή και οι κάθε λογής μηχανές, θα ξεπεράσουν την νοημοσύνη του ανθρώπου και θα τον εκτοπίσουν, είναι ένα φαινόμενο που έχει εμφανιστεί ήδη από τη Βιομηχανική επανάσταση και εξελίσσεται με τα χρόνια παράλληλα με τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Περιγράφεται άλλωστε σε πλήθος βιβλίων και ταινιών επιστημονικής φαντασίας, αλλά δυστυχώς όπως απέδειξε ο χρόνος, αυτός ο φόβος ήταν αβάσιμος.

Δυστυχώς, διότι το ανθρώπινο είδος πολιτισμικά βρίσκεται σε παρακμή. Καταστρέφει το περιβάλλον που ζει, σκοτώνει τους συνάνθρωπους του, καταπιέζει τους συμπολίτες του. Η τέχνη έχει γίνει κι αυτή σε τεράστιο βαθμό εμπόριο και θέαμα, και λειτουργεί με σκληρούς καπιταλιστικούς όρους. Οπότε θα είχε ενδιαφέρον να υπήρχε στην πραγματικότητα ΤΝ, αυτονομημένη από την ανθρώπινη νοημοσύνη και να βλέπαμε που θα πήγαινε. Σίγουρα θα ήταν μία πρόκληση, αλλά θα έβαζε και τους ανθρώπους-καλλιτέχνες στη διαδικασία να εξελιχθούν, να εφεύρουν και να πρωτοπορήσουν. Κάτι που είναι ζητούμενο στην τέχνη.