Τέχνη και Επιστήμη : Μια συμβιωτική σχέση

Του Δρ. Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλου

Η τέχνη και η επιστήμη, αν και φαινομενικά μοιάζουν διακριτές, μοιράζονται κοινά γνωρίσματα στην επιδίωξη της κατανόησής τους. Η επιστήμη ξεδιπλώνει τα μυστήρια του σύμπαντος , ενώ η τέχνη ερμηνεύει αυτές τις ανακαλύψεις, δίνοντάς τους νόημα, συναίσθημα και έκφραση. Αυτή η συνεργεία προάγει την δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη καθώς και καινοτόμες προσεγγίσεις στην επίλυση προβλημάτων.

Οι τεχνολογίες όπως το Διαδίκτυο, η τυπογραφία, και η πυρηνική ενέργεια έχουν αλλάξει δραματικά τον κόσμο. Παράλληλα με αυτά τα τεχνολογικά επιτεύγματα, η τέχνη διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στην διαμόρφωση των κοινωνικών αξιών και νορμών. Μας βοηθάει να δούμε τον κόσμο διαφορετικά, να αμφισβητήσουμε τα στερεότυπα και να δημιουργήσουμε εικόνες ενός μέλλοντος που είτε φιλοδοξούμε να χτίσουμε είτε ευχόμαστε να αποφύγουμε.

Καλλιτέχνες όπως ο Olafur Eliasson, με την δράση του ‘Ice Watch’, μας αποδεικνύει οπτικά τις χειροπιαστές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, προτρέποντας το κοινό να αναλογιστεί τον αντίκτυπό τους στο περιβάλλον. Παρόμοια, στον τομέα της υγείας, η ενοποίηση της τέχνης και της επιστήμης μέσω της εικονικής πραγματικότητας (VR), έχει ανοίξει νέους δρόμους για τις θεραπευτικές παρεμβάσεις. Πλατφόρμες όπως το Invivo’s VR, έχουν αναπτύξει μια συνεργασία ανάμεσα σε καλλιτέχνες και επαγγελματίες υγείας, η οποία προσφέρει εμβυθιστικές εμπειρίες για θεραπείες ψυχικής υγείας, δείχνοντας έτσι τις δυνατότητες των διεπιστημονικών προσεγγίσεων στην βελτίωση της ευημερίας των ανθρώπων. Παράλληλα, το αμφιλεγόμενο project του Eduardo Kac ‘GFP Bunny’, όπου μια φωσφορίζουσα πρωτεΐνη εισάχθηκε σε γονιδίωμα λαγού, προκάλεσε συζητήσεις σχετικά με την γενετική τροποποίηση και τα δικαιώματα των ζώων. Αυτή η ανάμειξη τέχνης και επιστήμης εγείρει ηθικά ερωτήματα και εκφράζει το αντίκτυπο της βιοτεχνολογίας πάνω στους έμβιους οργανισμούς.

Παρόλα αυτά, θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη περίπτωση στην σύγχρονη εποχή που η τέχνη έχει χρησιμοποιηθεί για να καθοδηγήσει έναν κόσμο που υφίσταται ταχείς αλλαγές εξαιτίας των τεχνολογικών και πολιτικών μετατοπίσεων, καθώς πασχίζουμε να βελτιώσουμε τις ανθρώπινες συνθήκες. Το κίνημα της Ρωσικής Πρωτοπορίας (Russian Avant-Garde movement 1890-1930) είναι το απόλυτο παράδειγμα του πως η τέχνη μπορεί να διαπλάσει μελλοντικούς οραματισμούς. Αυτή η εποχή είδε μια σημαντική διασταύρωση της τέχνης με το πολιτικό και επιστημονικό τομέα. Τα κινήματα της Ρωσικής Πρωτοπορίας όπως ο Κονστρουκτιβισμός, ο Κυβο-Φουτουρισμός, ο Ραγιονισμός και ο Κοσμισμός εμβάθυναν στις τεχνολογικές αλλαγές της εποχής τους, φιλοδοξώντας να κατασκευάσουν έναν νέο κόσμο.

Ανάμεσα σε αυτά τα κινήματα, ο Κοσμισμός ήταν πιθανον το πιο ριζικό κίνημα. Αρχικά εμφανίστηκε σαν ένα φιλοσοφικό και διανοητικό κίνημα στην Ρωσία στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Αντί να είναι ένα αποκλειστικό κίνημα απεικόνισης της τέχνης, άσκησε ευρεία επιρροή σε διάφορες πλευρές της Ρωσικής κουλτούρας, συμπεριλαμβανομένης και της τέχνης. Με πρωτεργάτη τον Nikolai Fyodorov, το κίνημα οραματιζόταν ένα ουτοπικό μέλλον όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τον θάνατο και να εξορμήσουν στο σύμπαν μέσω της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου. Σας φαίνεται οικείο;

Η φημισμένη συλλογή Κωστάκη στο MOMus-Museum Μοντέρνας Τέχνης στην Θεσσαλονίκη, η οποία περιέχει την πιο εκτεταμένη συλλογή έργων τέχνης της Ρωσικής αβάν-γκαρντ έξω από την Ρωσία, παρουσιάζει μια σημαντική ποικιλία από έργα καλλιτεχνών όπως ο Kazimir Malevich, o Gustav Klutsis, η Olga Rozanova και ο Solomon Nikritin. Τα έργα αυτά απεικονίζουν την επερχόμενη εποχή της εξερεύνησης του διαστήματος και του μετανθρωπισμού. Αυτή η διορατική διάσταση επηρέασε σημαντικά την Ρωσική σκέψη και κουλτούρα κατά την περίοδο των ουσιαστικών αλλαγών και των ξεσηκωμών, με τον Κοσμισμό να επηρεάζει ιδιαίτερα τον πρωτοποριακό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στην εξερεύνηση του διαστήματος. Η επίδραση του Κοσμισμού συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, επηρεάζοντας κινήματα μοντέρνας τέχνης, όπως το κίνημα του Αφροφουτουρισμού (Afrofuturism). Η επίδραση του Κοσμισμού στην σύγχρονη εποχή εξετάστηκε από την 14^η Μπιενάλε της Σανγκάη, η οποία εξέθεσε συλλογή τον Νοέμβριο του 2023 με τίτλο ‘Cosmos Cinema’. Μιας και κανένα μέρος του κόσμου μας δεν μπορεί να διαχωριστεί από την επίδραση του ήλιου, του φεγγαριού και των ουράνιων σωμάτων, η 14^η Μπιενάλε της Σανγκάης προτείνει πως το να επιθυμείς να κατανοήσεις το σύμπαν μπορεί να ενθαρρύνει πιο σύνθετους τρόπους σκέψης σχετικά με τις όλο και περισσότερες μπερδεμένες προκλήσεις που ο κόσμος αντικρίζει σήμερα.

Πράγματι, στον σημερινό κόσμο που χαρακτηρίζεται από αυξημένες διασυνδεδεμένες προκλήσεις, η ένωση της τέχνης και της επιστήμης δεν είναι μόνο ενδιαφέρουσα αλλά και αναγκαία. Ενώ οι εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στην γενετική μηχανική υπαινίσσονται μια τεχνολογική ουτοπία, η τέχνη διευρύνει τις απόψεις μας, υιοθετώντας ολοκληρωμένες λύσεις και μια βαθύτερη κατανόηση του περιβάλλοντός μας. Η εγγενής ικανότητα της τέχνης να διερευνήσει τις αμφιβολίες και τα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας σε έναν αυξανόμενα σύνθετο κόσμο, είναι ανεκτίμητη καθώς αντιμετωπίζει και κατανοεί τις πολυεπίπεδες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε τη σήμερον ημέρα.



*Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι μέλος της επιτροπής ESIR, κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research στο ΙΤΕ, και πρόεδρος του MOMus.