Υπάρχει ΤΕΧΝΗ στην ΤΕΧΝΗτή Νοημοσύνη;

Μια πρόσκληση σε στοχασμό κι ένας διάλογος με την Τεχνητή Νοημοσύνη

Της Δρ. Ντένιας Κανελλοπούλου

Μια σειρά από συνηθισμένα κι εύλογα ερωτήματα

Ο διάλογος για τις εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ ή AI) και τις ενδεχόμενες ή ήδη υπαρκτές επιπτώσεις σε διάφορες πτυχές της κοινωνίας είναι αυτό το διάστημα πιο ζωντανός από ποτέ. Κι αν μέχρι πρόσφατα η ΤΝ υποσχόταν να αντικαταστήσει χρονοβόρες, επαναλαμβανόμενες και κουραστικές ανθρώπινες εργασίες, βρισκόμαστε σε μια περίοδο που έχει θορυβήσει τη δημιουργική βιομηχανία και τον καλλιτεχνικό κόσμο. Είναι γεγονός ότι η ΤΝ έχει ξεκινήσει να οδηγεί σε απώλεια εργασίας, εισοδήματος ή/και κύρους.

Σε γενικές γραμμές, η δημιουργία ενός μοντέλου ΤΝ είναι η διαδικασία “εμφύσησης” ή “εκμάθησης” σε μια μηχανή δυνατοτήτων που προσομοιάζουν των ανθρώπινων, όπως η σκέψη, η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, η ομιλία και πιο πρόσφατα η δημιουργία (Παραγωγική ΤΝ ή Generative AI, η τεχνολογία που κρύβεται πίσω από το δημοφιλές ChatGPT). Η διαδικασία αυτή αξιοποιεί ένα μεγάλο όγκο δεδομένων (ακόμα και κείμενα, εικόνες, ομιλίες, μουσική), που συνήθως έχουν τύχει κάποιας επεξεργασίας από άνθρωπο (διευρύνοντας την έννοια της επεξεργασίας και συμπεριλαμβάνοντας τη στοχευμένη επιλογή και επισημείωση μεταξύ άλλων) καθώς κι ένα σύνολο αλγορίθμων που έχει δημιουργήσει μια ομάδα ειδικών ΤΝ. Επομένως, ο ανθρώπινος παράγοντας υπεισέρχεται σε διάφορα στάδια και δεν πρόκειται για κάτι τόσο αυτοματοποιημένο και μαγικό όσο φαντάζει, παρόλο που η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος οδηγεί σε όλο και πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα. 

Εύλογα δημιουργούνται διάφορα ερωτήματα, οι απαντήσεις των οποίων δεν είναι πάντα εύκολες, μονοσήμαντες ή αντικειμενικές.

• Ποιος είναι ο δημιουργός ενός έργου ΤΝ σε αυτή την περίπτωση; 
• Το σύνολο των δημιουργών των αρχικών δεδομένων; 
• Οι πάροχοι που διέθεσαν αυτά τα δεδομένα (δωρεάν ή με πληρωμή, εν γνώσει ή όχι των δημιουργών των δεδομένων); 
• Οι επεξεργαστές των δεδομένων; 
• Οι δημιουργοί των αλγορίθμων; 
• Αυτοί που πλήρωσαν τους δημιουργούς των αλγορίθμων; 
• Υπάρχει τρόπος να προστατευτούν τα δικαιώματα των δημιουργών των δεδομένων;
• Υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί αν τα δεδομένα περιέχουν προστατευόμενη πνευματική ιδιοκτησία;
• Τι επιλογές έχουν οι δημιουργοί; 
• Απαιτείται η συγκατάθεση/άδειά τους (opt-in);
• Τι ενέργειες μπορούν να κάνουν εκ των υστέρων για τα μοντέλα που έχουν ήδη αναπτυχθεί (opt-out, προσφυγή στη δικαιοσύνη);
• Έχουν οι δημιουργοί οπτικού περιεχομένου την ίδια αντιμετώπιση με τους δημιουργούς ακουστικού (βλ. πνευματικά δικαιώματα στη μουσική βιομηχανία);

Υπάρχει όμως και η άποψη ότι η ΤΝ μπορεί να υποβοηθήσει την Τέχνη. Υπάρχουν καλλιτέχνες που αξιοποιούν την ΤΝ ως εργαλείο στα έργα τους, αλλά και καλλιτέχνες που προσπαθούν να εξηγήσουν την ΤΝ με τα έργα τους. 

• Όπως οι καλλιτέχνες εμπνέονται από σημεία αναφοράς, μπορεί αντίστοιχα να θεωρηθεί έμπνευση η δουλειά της ΤΝ; 
• Μπορούν οι μηχανές να είναι πιο δημιουργικές από τους ανθρώπους και να αποτελέσουν έμπνευση για τους καλλιτέχνες;

Άλλωστε τις απαντήσεις στα τελευταία ερωτήματα προσπαθεί να εκμαιεύσει το MoMA με την έκθεση “How to see like a machine”, όπου παρουσιάζεται ως τέχνη το πώς μια μηχανή θα επεξεργαζόταν και θα εμπνεόταν από τα εκθέματα του μουσείου χρησιμοποιώντας ΤΝ.

• Μήπως έτσι καταργείται η δημιουργική διαδικασία; Ή τελικά η δημιουργική διαδικασία μετατοπίζεται στη δημιουργία και αξιοποίηση των μοντέλων ΤΝ;

Οι απαντήσεις που δίνει η ΤΝ (Ένας διάλογος με το ChatGPT 3.5)

Εγώ:

Τι πιστεύεις για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Τέχνη; Αποτελεί απειλή για τους καλλιτέχνες και τη δημιουργική διαδικασία;

ChatGPT:

Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στην Τέχνη είναι ένα ευρύ και συναρπαστικό θέμα. Πολλοί καλλιτέχνες και δημιουργοί χρησιμοποιούν την τεχνολογία αυτή για να ενισχύσουν τη δημιουργική τους διαδικασία, ενώ άλλοι αντιλαμβάνονται την ΤΝ ως πιθανή απειλή.

Κάποιοι τρόποι που η ΤΝ επηρεάζει την Τέχνη περιλαμβάνουν:

Δημιουργία και Σχεδιασμός: Οι αλγόριθμοι ΤΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νέων έργων τέχνης, από ζωγραφική και γλυπτική μέχρι μουσική και λογοτεχνία.

Εξατομικευμένη Εμπειρία: Η ΤΝ μπορεί να παρέχει εξατομικευμένες εμπειρίες για το κοινό, προσαρμόζοντας τα έργα τέχνης στα ατομικά γούστα και προτιμήσεις.

Επεξεργασία και Παραγωγή Περιεχομένου: Η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επεξεργασία και παραγωγή περιεχομένου, βοηθώντας καλλιτέχνες στη δημιουργία βίντεο, φωτογραφίες, και άλλων πολυμέσων.

Ωστόσο, υπάρχουν και ανησυχίες όσον αφορά το ενδεχόμενο της ΤΝ να αντικαταστήσει τον ανθρώπινο δημιουργικό ρόλο. Ορισμένοι φοβούνται ότι η αυτοματοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της αυθεντικότητας και της ανθρώπινης εκφραστικότητας στην τέχνη.

Συνολικά, η επίδραση της ΤΝ στην Τέχνη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που οι καλλιτέχνες και οι δημιουργοί επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν αυτήν την τεχνολογία. Ενδέχεται να υπάρξει μια ισορροπία όπου η ΤΝ συμπληρώνει την ανθρώπινη δημιουργικότητα αντί να την αντικαθιστά πλήρως.

Εγώ:

Απειλείται η εργασία και τα πνευματικά δικαιώματα των καλλιτεχνών κατά την ανάπτυξη μοντέλων ΤΝ;

ChatGPT:

Η ανάπτυξη μοντέλων ΤΝ έχει δημιουργήσει ορισμένες προκλήσεις όσον αφορά την εργασία και τα πνευματικά δικαιώματα των καλλιτεχνών:

• Τα μοντέλα ΤΝ μπορούν να εκπαιδευτούν με βάση υφιστάμενα έργα τέχνης, και υπάρχει η πιθανότητα να δημιουργήσουν έργα που μοιάζουν πολύ με αυτά που έχουν ήδη δημιουργηθεί, απειλώντας την πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα.
• Η χρήση ΤΝ στη δημιουργία τέχνης μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της ανάγκης για ανθρώπινη εργασία στον τομέα της δημιουργικής βιομηχανίας.
• Το ποιος έχει τα δικαιώματα πάνω στα έργα που δημιουργούνται με τη χρήση ΤΝ μπορεί να είναι ασαφές. Εάν ένα μοντέλο ΤΝ δημιουργήσει ένα έργο, η ευθύνη για τα πνευματικά δικαιώματα μπορεί να είναι δύσκολο να καθοριστεί.

Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, είναι σημαντικό να εξετάζονται και να αναπτύσσονται μέτρα προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων και να ενισχύονται οι δομές που προάγουν την αμοιβαιότητα και τον σεβασμό της δημιουργικής εργασίας. Επίσης, η συνεργασία μεταξύ της ΤΝ και των καλλιτεχνών μπορεί να οδηγήσει σε καινοτόμες και δημιουργικές λύσεις που επωφελούν και τις δύο πλευρές.

Μια μικρή κατακλείδα σε έναν ανοιχτό διάλογο

Αρκετά εύστοχες αλλά και διπλωματικές οι απαντήσεις της ΤΝ, σωστά; Τι δεδομένα, όμως, αξιοποίησε για να τις παράξει; Καταπάτησε τα πνευματικά δικαιώματα κάποιων δημιουργών; Πώς μπορώ να κρίνω την αξιοπιστία των απαντήσεων που μου παρέχει; Αντικατοπτρίζουν άραγε τους ανθρώπους που συμμετείχαν στη διαδικασία παραγωγής του μοντέλου ΤΝ; Έχω δικαίωμα να δημοσιεύσω αυτόν τον διάλογο;

Μήπως μέσα στην απάντησή της κρύβεται κάτι αρκετά ουσιώδες; “εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που … επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν αυτή την τεχνολογία”. Ακούγεται αρκετά γνώριμο. Αυτή δεν είναι άραγε η ουσία της αντιμετώπισης κάθε τεχνολογικής εξέλιξης; Μπορούμε να εμποδίσουμε την τεχνολογική πρόοδο; Ποια θα είναι η στάση μας; 

Ειδικοί αλλά και θεσμοθετημένοι φορείς βάζουν τη διάσταση της ηθικής στην ΤΝ (ethical AI), αλλά και μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση (human-centric AI). Αλλά η ΤΝ δεν ασκεί θετική, αρνητική ή διφορούμενη επίδραση μόνο στους ανθρώπους. Για την ανάπτυξη των μοντέλων της χρειάζονται ένα σύνολο υπερ-υπολογιστών με συνεπαγόμενη τεράστια κατανάλωση ενέργειας και παραγωγή ρύπων, άρα και επίδραση στο ευρύτερο περιβάλλον, όσο κι αν θα μπορούσε η ίδια τεχνολογία να αξιοποιηθεί και για τη βελτιστοποίησή τους. Μήπως ήρθε η ώρα να βάλουμε μια πιο κοσμοκεντρική (cosmos-centric vs human-centric) προσέγγιση στον διάλογο που όπως φαίνεται βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα;

*Η Ντένια Κανελλοπούλου, είναι Επικεφαλής Καινοτομίας του Τομέα ΤΝ, στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος»