Δεν είμαι Αυτόματο
Του Χρήστου Παπαδόπουλου*
Ο Το 1727 η απόπειρα του
Jacques de Vaucanson να κατασκευάσει μηχανικούς υπηρέτες προκάλεσε την καταστροφή του εργαστηρίου του από κυβερνητικούς αξιωματούχους. Ο λόγος; Η δημιουργία αυτόματων που θα σέρβιραν το δείπνο και θα καθάριζαν τα τραπέζια θεωρήθηκε «βέβηλη». Έντεκα χρόνια αργότερα, οι παριζιάνοι υποκλίνονταν μπροστά στο μηχανικό του βοσκό με το φλάουτο (The Flute Player).
Εκείνα τα χρόνια, τα αυτόματα ήταν στη μόδα. Πίστευαν ότι η μηχανική θα μπορούσε να αντιγράψει τα πάντα[1]. Οι όποιες αντιρρήσεις για την υιοθέτησή τους, έλιωσαν στα χυτήρια της βιομηχανικής επανάστασης. Η συνεχής κίνηση των μηχανών και οι διαρκείς επιστημονικές και τεχνολογικές επαναστάσεις, θεμελίωσαν την πίστη στην αέναη φύση της προόδου. Η κοινωνική και ατομική ευημερία θεωρήθηκε παράγωγη της τεχνολογικής εξέλιξης, δικαιολόγησε το διαχωρισμό του ανθρωπισμού από την τεχνολογία και οδήγησε στην υποβάθμιση των προβληματισμών γύρω από τον παράγοντα άνθρωπο
Αυτή η προσέγγιση, εξάντλησε τη δυναμική της από τον περασμένο αιώνα, γεγονός που εκφράστηκε τόσο με την όξυνση των κοινωνικών – οικονομικών ανισοτήτων όσο και με την διάδοση ανορθολογικών – αντιεπιστημονικών απόψεων[2].
Ο Αλμπέρ Καμύ, είδε τα φαινόμενα από το 1951, όταν σημείωνε: «Ο ατομικισμός πήρε τη θέση της πίστης, η λογική τη θέση της Βίβλου, η πολιτική τη θέση της θρησκείας και της Εκκλησίας, η γη τη θέση του ουρανού, η εργασία τη θέση της προσευχής, η δυστυχία τη θέση της κόλασης, ο άνθρωπος τη θέση του Χριστού[3]». Στην αυγή του 21ου αιώνα, φτάσαμε σε «μια περίοδο της ιστορίας που έχασε τα στηρίγματά της… κοιτάζει μπροστά της με περισσότερη ταραγμένη αμηχανία απ’ όση μπορώ να θυμηθώ σε μια μακρόχρονη ζωή, χωρίς οδηγό και χωρίς μπούσουλα, προς ένα άγνωστο μέλλον.»[4] παρατηρούσε ο Eric Hobsbawm.
Στα χρόνια που κύλισαν από τότε, τα προβλήματα εντάθηκαν και όπως διαπιστώνει πρόσφατη έκθεση της Accenture[5] «Οι άνθρωποι τώρα αποδομούν τα πάντα καθώς προσπαθούν να καταλάβουν ποιοι είναι στον κόσμο». Αποστρέφουν τα μάτια τους από τις παλιές σημαίες αλλά δε φαίνονται και διατιθέμενοι να υφάνουν νέες.
Αυτό δε θα κρατήσει πολύ. Είναι σύμπτωμα της κρίσης που γεννάει η αλλαγή των εποχών. Όταν «το παλιό πεθαίνει και το καινούργιο δεν μπορεί ακόμη να γεννηθεί. … εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία νοσηρών συμπτωμάτων» τόνιζε ο Αντόνιο Γκράμσι.
Χρειάζεται να διαμορφώσουμε το δρόμο που θα μας οδηγήσει στα διάσελα της νέας εποχής, αλλά πως; «Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται» μας λέει ο Σεφέρης και συνεχίζει «Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας»[6] Εκεί θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας ξανά και ίσως να αναγνωρίσουμε ότι «κάναμε ένα μεγάλο λάθος πριν από 300 χρόνια όταν διαχωρίσαμε την τεχνολογία από τον ανθρωπισμό. Είναι καιρός να τα βάλουμε ξανά μαζί[7]».
Σήμερα, το νομικό και πολιτικό οπλοστάσιο είναι προσανατολισμένο στην ενθάρρυνση της τεχνικής προόδου. Ο άνθρωπος ταξιδεύει με εισιτήριο Β και Γ θέσης, όταν έχει θέση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται στο όνομα του ανθρώπου, όχι όμως για τον άνθρωπο.
Η συζήτηση που διεξάγεται για την επονομαζόμενη «τεχνητή νοημοσύνη» δεν ξεφεύγει από τις παλιές ράγες της βιομηχανίας. Κυριαρχεί ο θόρυβος, το δέος, δυστοπικά και ουτοπικά σενάρια. Αν εστιάσουμε στο κάδρο όμως, βλέπουμε τον άνθρωπο να μετατρέπεται σε ένα σύνολο σχετικά αυτόνομων υπηρεσιών. Ενώ αναλωνόμαστε στις δυνατότητες των ρομπότ να ξεπεράσουν τον άνθρωπο, συρρικνώνουμε τους εαυτούς μας στην κλίμακα των περιορισμένων δυνατοτήτων των μηχανών. Η πραγματική απειλή, προέρχεται από την άμβλυνση της ανθρώπινης σκέψης και της ζωής για να χωρέσει σε τυποποιημένα σύνολα δεδομένων και συμπεριφοράς. Τον υποβιβασμό του πολιτισμού σε ένα μπουκέτο δεδομένων.
Για να βγούμε από την κρίση, χρειάζεται να «διαμορφώσουμε μια νέα εικόνα του ανθρώπου σε σχέση με το σύστημα που τον καθορίζει: μια εικόνα της ανθρωπότητας, όχι ελεύθερης από τη μηχανή αλλά ελεύθερης σε σχέση με τη μηχανή» όπως έγραφε ο Umberto Eco πριν 60 χρόνια.
Αυτή η ανάγκη σήμερα, αποκτά επιτακτικό χαρακτήρα καθώς οι εκρήξεις που προδιαγράφουν οι εξελίξεις στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης, αναμένεται να επιφέρουν κατακλυσμιαίες ανατροπές. Ίσως να επαναπροσδιορίσουν πλήρως το είδος μας όπως έπραξε στο παρελθόν η γλώσσα.
Στην αναζήτηση των νέων οραμάτων, χρειαζόμαστε τις ανθρωπιστικές σπουδές και την τέχνη.
Η τέχνη και οι καλλιτέχνες έχουν την ικανότητα να διακρίνουν τις αόρατες ρωγμές των τειχών, τις σκιές που κρύβονται πίσω από τους ορίζοντες. Να εμπνέουν, να προκαλούν και να επικοινωνούν τις ιδέες τους, πίσω από τα οχυρά των κατηγοριών της αγοράς. Σε αυτό το έργο, οι τεχνολογίες της εποχής μας, προσφέρουν εκπληκτικά εφόδια για την καλύτερη έκφραση ιδεών και συναισθημάτων.
Αν ο 20ος αιώνας, μας προίκισε με την τέχνη της κινούμενης εικόνας, ο 21ος μας έχει δώσει ήδη τη δυνατότητα να βρισκόμαστε μέσα στην εικόνα και θα μας προσφέρει την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε και άλλες αισθήσεις πέραν της ακοής και της όρασης με νέα μέσα και τεχνικές.
Η τεχνολογία, είναι γέννημα της κοινωνικής οργάνωσης και της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Είναι αναγκαίο εργαλείο για την άνθιση των ανθρώπων.
Τα αυτόματα του 18ου αιώνα, άνοιξαν νέους δρόμους για την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Για να κάνουμε το ίδιο στον 21ο αιώνα οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη όχι μόνο ποιες δυνατότητες μοιραζόμαστε με τις μηχανές, αλλά και ποιες μας διαφοροποιούν ή θα έπρεπε. Επίσης, όσα έχουν γραφτεί έκτοτε για τον κοινωνικό προσδιορισμό της επιστήμης και της τεχνολογίας προσθέτουν στο δέος μας για τις υπάρχουσες καινοτομίες και άφθονα ερωτηματικά για όσα μπορούσαν, αλλά δεν παράχθηκαν και για όσα έπρεπε αλλά έμειναν ανολοκλήρωτα ή ευχές.
Η απώλεια στην αποκλειστικότητα της διανοητικής εργασίας που υπονοεί η τεχνητή νοημοσύνη, μπορεί και πρέπει να μας βοηθήσει στην αλλαγή πορείας. Στη διαμόρφωση ενός νέου οράματος για το είδος μας που θα αποσπάσει τα συνθήματα της γαλλικής επανάστασης από τα νομικά έγγραφα και θα εμπλουτίσει τις ζωές των ανθρώπων.
*Ο Χρήστος Παπαδόπουλος, είναι ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της WITSIDE
[1]Accenture: Life Trends 2024. Οκτώβριος 2023.
[2]Ομιλία Γ. Σεφέρη στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας (10/12/1963)
[3]Μιχάλης Δερτρούζος. Scientific American, Ιούλιος 1997.
[4]Το 1738, ο Jacques Vaucanson, παρουσίασε και μια πάπια (The Digesting Duck) που μπορούσε να χτυπάει τα φτερά της, να τρώει, να πίνει νερό και να (δείχνει ότι) χωνεύει την τροφή της και αφοδεύει! Έδειξε δηλαδή ότι είναι δυνατή η αντιγραφή ενός έμβιου οργανισμού.
[5]Βλ. Ψευδοεπιστήμες και Θεωρίες Συνωμοσίας (Συλλογικό Έργο - 2023), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Δημήτρη Λένη (2023), Θεωρίες Συνωμοσίες, εκδ. Τόπος κ.α.
[6]Αλμπέρ Καμύ, (2013) Ο επαναστατημένος άνθρωπος, εκδ. Πατάκης
[7]Eric Hobsbawm, (2013) Θρυμματισμένοι καιροί. Κουλτούρα και κοινωνία στον 20ο αιώνα. Εκδ. Θεμέλιο
